O istnieniu praw autorskich mówimy, kiedy utwór:

​

1. został stworzony przez człowieka,

2. został uzewnętrzniony i jest możliwy do odbioru przez osoby trzecie,

3. posiada cechę „działalności twórczej o indywidualnym charakterze”.

​

KIEDY ZNAMY AUTORA

​

Nic bardziej mylnego, kiedy wydaje nam się, że oglądana przez nas w internecie  wycinanka ludowa stanowi wspólne dziedzictwo kulturowe, bo odwołuje się do tradycyjnych dla danego regionu motywów czy wzorów. Każdy z utworów jest przedmiotem prawa autorskiego, a jakiekolwiek wykorzystanie wymaga uzyskania zgody twórcy. Ochrona dzieła rozpoczyna się z chwilą powstania dzieła, trwa przez całe życie artysty i wygasa dopiero po upływie 70 lat od dnia jego śmierci. W tym okresie posiadaczem prawa autorskiego jest rodzina. Ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności. Ta sama ochrona obejmuje dzieła podpisane i niepodpisane.

​

JAK KORZYSTAĆ Z DZIEŁ, KTÓRYCH AUTOR JEST ZNANY?

 

Jeżeli twórca ludowy jest możliwy do zidentyfikowania, wykorzystanie jego utworu lub choćby opracowania takiego utworu wymaga zgody twórcy. Dzieła takie mogą natomiast posłużyć jako inspiracja do stworzenia nowych, oryginalnych utworów, a te z kolei mogą być wówczas swobodnie wykorzystywane. Na gruncie prawa autorskiego wyróżnia się trzy kategorie utworów:

 

1. samoistne, nieinspirowane cudzym dziełem,

2. samoistne, ale inspirowane cudzym dziełem,

3. niesamoistne, w tym opracowania cudzego dzieła. 

 

Wobec większości działań artystycznych sytuacja będzie dotyczyła ostatniego punktu. Opracowanie stanowi rezultat twórczości dwóch osób: autora utworu pierwotnego (w tym wypadku twórcy ludowego) i artysty przetwarzającego. Najczęstszą formą opracowania będzie przeniesienie dzieła na inną technikę artystyczną. Taka transformacja zawiera estetyczne wartości oryginału, a jednocześnie twórcze przekształcenie dzieła pierwotnego, czyli podwójną autorską kreację. Takie dzieło jest utworem podlegającym ochronie prawnoautorskiej osoby opracowującej, jednakże jakiekolwiek komercyjne użycie tegoż, będzie wymagało zgody autora utwory pierwotnego. Twórca zależny powinien również wskazywać twórcę i tytuł pierwotnego utworu. Niedopełnienie obowiązku uzyskania zgody skutkować będzie bezprawnością korzystania i groźbą roszczeń z tytułu naruszenia. W przypadku prac graficznych istnieje wysokie ryzyko przekroczenia granicy twórczości zależnej. Odróżnienie, czy dany utwór był tylko zainspirowany dziełem znanego twórcy ludowego, czy też jego opracowaniem, może być niezwykle trudne, a w razie sporu oceny będą dokonywali biegli etnografowie i plastycy.

​

KIEDY AUTOR JEST NIEZNANY

 

Inaczej ma się sprawa z wytworami, których autorstwo jest nieznane. Stanowią one wówczas dziedzictwo kulturowe danej grupy społecznej lub kraju i nie są prawnie chronione. Dozwolone jest wówczas zarówno swobodne rozpowszechnianie tychże jak, tworzenie opartych na takich dziełach adaptacji i eksploatowanie komercyjne. 

Działań tych należy podejmować się z wielką ostrożnością i rozwagą. Każdy niepodpisany, znaleziony w internecie wizerunek może posiadać autora. Wobec powyższych, istnieje wysokie ryzyko, że autor nie jest anonimowy a jedynie niewskazany. Taka sytuacja nie uprawnia nas do jakiejkolwiek eksploatacji komercyjnej utworu. 

 

JAK KORZYSTAĆ Z DZIEŁ, KTÓRYCH AUTOR JEST NIEZNANY?

 

Wykostując dzieło powinniśmy dołożyć wszelkich starań, żeby wykluczyć istnienie ewentualnego autorstwa lub być pewni, że prawa autorskie przeminęły z powodu upływu czasu. Nawet jeśli dzieło sztuki ludowej jest już w domenie publicznej, warto pamiętać, że istnieje granica jego swobodnego wykorzystania. Jest nią zrozumienie i szacunek do tradycji i kultury, w ramach której dzieło powstało.